Toplumsal ve teknolojik gelişimin ve ilerlemenin en büyük destekçilerinden birinin eğitim olduğu, eğitim ile gelişmişlik düzeyi arasında güçlü bir korelasyon bulunduğu bu alanda yapılmış bir çok bilimsel çalışma göstermektedir. Bu anlamda, kaliteli eğitim iyi bir gelecek inşa etmenin en önemli araçlarından biridir.

    Bir kurumdaki eğitim kalitesini belirleyen unsurların en önemlilerinden biri de, okulun yönetimden sorumlu olan, kurumuna vizyon çizen, misyonunu yerine getirmesinde öncülük eden okul müdürüdür. Bu sebeple, okul idareciliğini sıradan bir yöneticilik olarak görmek yanlış olacaktır. Okul idareciliği, öğretmen, veli ve öğrencilere Türk Milli Eğitiminin hedefleri doğrultusunda “liderlik etmeyi” gerektirir ki, bu da büyük bir sorumluluk, özveri ve çabayı gerektirir.

    Kamuoyunda “dershane tasarısı” olarak adlandıran, fakat en az dershaneler kadar önemli olan konularda düzenlemeler ihtiva eden, “Milli Eğitim Temel Kanunu ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapan Kanun Tasarısı’nı” ilginç kılan noktalardan biri de, okul idarecilerinin görev süresini sınırlandırması ve kazanılmış hak olmaktan çıkarılmasıdır. Bu konu, dershanelerle ilgili olan düzenlemelerin gölgesinde kaldı ve kamuoyunda bu değişikliğin doğuracağı sorunlar maalesef yeterince tartışılmadı.

   Konun önemine binaen, çeşitli ülkelerde okul idarecilerinin nasıl seçildiğini biraz irdelemek istedik. Yapılan bazı araştırmalar, okul yöneticiliği için potansiyel aday sayısının fazla olmasına rağmen nitelikli aday bulmanın zor olduğu belirtilmektedir. Ülkelerin okul müdürü seçme ölçütleri göz önüne alındığında, öğretmenlik meslek tecrübesine sahip olmak ortak bir ön şarttır. Ancak ülkeler tek tek incelendiğindeokul müdürü olabilmek için başvurulan seçim yöntemlerinin ülkelere göre değiştiği görülmektedir. Seçim sürecinde Türkiye’dekine benzer bir test sınavının uygulanması Almanya, Fransa ve İngiltere gibi ülkelerde söz konusu değildir. Bununla birlikte, Türkiye ile diğer ülkeler arasında asıl farklılığı ise seçilen adayların yetiştirilme sürecinde olduğu görülmektedir. Bu yazının devamında incelenecek ülkelerden Almanya’da okul müdürlerinin yetiştirilmesine yönelik uygulamalar eyaletlere göre değişebilmektedir. Fransa ve İngiltere’de ise müdür adaylarının yoğun ve uzun süreli bir hizmet öncesi eğitimi tamamlamak zorunda olmaları göze çarpan önemli farklardandır. 

    İngiltere’de Okul Müdürlerinin Seçimi ve Yetiştirilmesi: İngiltere’de okul müdürü olmak isteyenlere mesleki becerileri kazandırmak amacıyla NPQH (National Professional Qualification for Headship/Okul Yöneticiliği İçin Ulusal Mesleki Yeterlik) programı uygulanır. Bu programla okul müdürü olmak isteyen öğretmenlere okul geliştirmeye dayalı, uygulamalı ve mesleki bir eğitim sunulması hedeflenmektedir. NPQH süre ve içerik olarak kapsamlı bir yetiştirme programıdır. NPQH ilk olarak 1997 yılında okul müdürü adaylarının müdürlük pozisyonları için hazırlayacak bir program olarak başlatılmış; 1997 yılında NPQH programı duyurusu yapılmış ve programı uygulamak için de NCSL (National College for SchoolLeadership/Okul Liderliği Ulusal Koleji) açılmıştır. 1997 yılındaki NPQH duyurusuyla birlikte ilk defa yönetici olacaklar için NPQH belgesi zorunlu bir hale getirilmiştir. Resmi makamlar tarafından NPQH uygulamalı ve aktif katılım gerektiren bir program olarak tanımlanmaktadır. Programın eğitimle ilgili etkinlikleri, adayların kendi başına çalışabilmeleri için uygun akademik materyalleri, okul ziyaretlerini, birebir ve uzaktan eğitim imkanlarını içerdiği belirtilmektedir. Eğitim Bakanlığı NPQH programını öğretmenlere etkili bir yönetici olmak için gerekli olan doğru bakış açısını kazandıran itibarlı bir program olarak görmektedir. Programa katılan adaylar kendilerinin mevcut liderlik stillerini incelerler, okul yöneticiliğinin gerektirdikleri ve okul yöneticisi olmanın getirdiği zorlukları öğrenirler ve aldıkları eğitimle okul yöneticisi olmadan önce, eğer gerekiyorsa, liderlik stillerinde değişiklikler yapma şansını yakalarlar. NPQH kapsamında ele alınan okul yöneticiliğiyle ilgili beş kritik konu şunlardır : Okulun stratejik yönlendirilmesi ve gelişimi, eğitim-öğretim, personel yönetimi, personelin ve kaynakların verimli kullanımı, hesap verme zorunluluğu.

    Bu beş konu 2004 yılında tekrar gözden geçilmiş ve şu şekilde yeniden düzenlenmiştir: Geleceği şekillendirme, eğitim-öğretime liderlik etme, kendini geliştirme ve grupla çalışma, yönetim ve organizasyon, hesap verme zorunluluğu, toplumu güçlendirme.

  NPQH programa katılan adaylara müdürlüğe atanmadan önce, adayların ihtiyaç duyacakları bilgi birikimi ve tecrübeyle donanmalarını sağlayan bir seminere benzetilebilir. Akademisyen, yönetici, eğitim uzmanları gibi konuyla ilişkili kişilerin danışmanlığında hazırlanan NPQH programı, ilk uygulanmaya başladığı tarihten itibaren geliştirilmeye devam etmiştir. Programın başlatıldığı 1997 yılından 2007 yılına kadar NPQH programında 30.000 aday öğrenim görmüştür. Ancak programı tamamlayanlardan %43’ü okul müdürlüğü yapmaktadır. Programda yapılan düzenlemeyle yılda dört kez toplam 2.000-2.500 adayın başvurusu kabul edilmekte ve programı tamamlayan adayların %85’inin okul müdürü olarak göreve başlatılması hedeflenmektedir. Yapılan yeni düzenlemeyle 1 Nisan 2009 tarihi itibariyle ilk defa müdürlük görevine atanmak isteyenler için NPQH zorunlu bir hale getirilmiştir; yani bu tarihten itibaren İngiltere’de devlet okullarında ve özel eğitim kurumlarında müdürlük görevine başlayabilmek için NPQH programını tamamlamak gerekmektedir. NPQH programına okul müdürü olmak isteyen, gelecek 12-18 ay içerisinde açılacak müdürlük ilanlarına başvuruda bulunabilecek durumda ve çalışmakta olduğu okulun müdürünün onayını almış olanlar başvuru yapabilmektedirler. NPQH’ın modüler yapısı ve her adayın geliştirmesi gereken yönlerinin farklı olabileceğinden dolayı adayların programda bulunma süreleri değişebilmektedir. Bu nedenle adaylar ihtiyaçlarına göre yaklaşık 4-12 ay süreyle programa devam etmektedirler. Programdaki modüllerin kapsamı şöyledir: Birinci Modül (Okul Geliştirme ve Stratejik Liderlik): Bu modül tüm adaylar için zorunlu olup, adaylar, 60 saati kurs çalışmaları olmak üzere, toplam 180 saati tamamlamaktadırlar. İkinci Modül (Eğitim ve öğretim): Bu modülde öğretim yöntemlerinin geliştirilmesine yönelik konuları ele alınmaktadır. Üçüncü Modül (İnsan Kaynakları Yönetimi): Bu modülde, müdürün öğretmenlere ve diğer çalışanlarına karşı rolü ele alınmaktadır. Dördüncü Modül (Finansal Yönetim ve İnsan Kaynaklarını Geliştirme): Bu modüldemüdürlere kaynakların etkin kullanımına ilişkin bilgi ve beceriler kazandırılmaya çalışılır. İkinci, üçüncü ve dördüncü modüllerde 90 saat kurs verilmektedir. NPQH devlet okullarında ya da özel eğitim kurumlarında görev almak isteyen müdür adayları için gerekmektedir. Müdür yardımcılarının, halen görevde olan okul müdürlerinin programa katılmalarına gerek yoktur. Özel okullarda görev yapmakta olan ve devlet okullarında müdürlük yapmak isteyenler de eğitim masrafları kendileri tarafından karşılanmak şartıyla programa başvuru yapabilmektedirler. Özel öğretim kurumlarından NPQH programına başvuru yapanlardan £3.800 ücret alınmakta, bu bedel de genellikle başvuru yapan adayın çalıştığı kurum tarafından karşılanmaktadır.

       İngiltere’de okul müdürlüğü görevinde bulunmak isteyenlerin ilk aşamada bireysel öğrenim gereksinimlerinin tanımlanması gerekmektedir. Daha sonra programın ikinci aşamasında, değerlendirme merkezlerinde katılımcıların bireysel öğrenme gereksinimleri belirlenir. Bu süreçte katılımcılar ile birebir görüşülerek, eksik ya da yetersiz oldukları ve geliştirilmeye gereksinim duydukları alanlar ve yönetim alandaki deneyim düzeyi belirlenir ve müdür adayı için en uygun yetiştirme planı hazırlanır. Program kapsamında adaylar "Giriş Aşaması", "Geliştirme Aşaması" ve "Mezuniyet Aşaması" olmak üzere üç eğitim aşamasını tamamlamak zorundadırlar.

   Giriş aşaması: İnternet üzerinden National College sayfasındaki başvuru formu doldurulur. Başvurusu kabul edilen adaylar yine internet yoluyla bir öz değerlendirme testine ve 360° değerlendirmeye tabi tutulurlar. Adaylar daha sonra okul müdürünün rolüyle ilgili olan ve bireysel güçlü ve zayıf yönleri ortaya koymayı amaçlayan bir geri bildirim oturumuyla sona eren iki günlük değerlendirme vebgeliştirme etkinliğine katılırlar. Bu aşamaları başarıyla tamamlayan adaylar NPQH müdür adayı olarak programa kabul edilirler. Geliştirme Aşaması (4-12 ay): Bu aşamada adaylar programa başvuran diğer müdür adaylarıyla tanıştırılırlar. Programın içeriği konusunda bilgi alırlar. Gelişme aşamasında adaylara birebir koçluk hizmeti verilmektedir. Ayrıca adaylara National College tarafından eğitim materyalleri sağlanmakta, akademik araştırma ve çevrimiçi etkinliklerle eğitimlerine destek verilmektedir. Yine adayların okul müdürleriyle mesleki diyaloglar kurabilecekleri çevrimiçi forumlar bulunmaktadır. İlerleyen zamanlarda adaylardan kendilerinin belirledikleri eksik yönlerine ilişkin kaydettikleri gelişmeyi ortaya koyan bir portfolyo hazırlamaları istenmektedir. Mezuniyet: Adaylar hazır olduklarında mezuniyet değerlendirilmeleri yapılmak üzere portfolyolarını sunarlar. Yaptıkları çalışmalar bir mülakatta değerlendirilir ve başarılı olan adaylar programı tamamlarlar. NPQH programının tamamlanmasından sonra ulusal basında ilan edilen yöneticilik ilanlarına başvuru yaparlar. Yerel ya da merkezi yöneticilerin okul müdürlüğüne kimin seçileceğine ilişkin herhangi bir yaptırımı ya da yetkisi söz konusu değildir. Okul müdürünün işe alınması, ilgili okulun yönetim kurulu tarafından kararlaştırılır. Yönetim kurulunda kurumun yöneticisi, veliler arasından seçilmiş bir temsilci, eğitim-öğretim faaliyetlerini yürüten personelden bir temsilci, eğitim-öğretim dışı faaliyetleri yürüten personelden bir temsilci, yerel eğitim otoritelerinin temsilcisi ve üst düzey bir yönetici davetli olarak hazır bulunur. Bu kurulun görevlerinden biri de okul yöneticisini seçmek ve atamaktır. Okul yöneticisinin seçilmesi ve atanması yedi aşamadan oluşmaktadır. Bu aşamalar; hazırlık, ihtiyacın belirlenmesi, ilan, seçim, atama, göreve başlama ve değerlendirmedir. Okul yönetim kurulu yerel eğitim otoritesine gerekli kadro ihtiyacını bildirdikten sonra kadroya ilişkin ilanı verir. NPQH programını tamamlamış olmanın yanında okul yöneticiliği için başvuranların sahip olması gereken özellikler arasında yeterli öğretmenlik deneyimi, yöneticilik bilgi ve becerilerine sahip olmak bulunmaktadır. İlana başvuran adaylar arasında adaylarla mülakat yapma, adayın tanıtıcı bir sunum gerçekleştirmesi, psikolojik testler, velilerin görüşlerini alma gibi yöntemlere başvurulmaktadır. Mülakat sonunda göreve atanması uygun görülen yönetici adayı, okul yönetim kurulu tarafından resmi olarak yerel eğitim otoritelerine sunulur. Yönetici adayına sözel olarak atama bilgisi verildikten sonra okul yönetim kurulu resmi yazıyla adaya yönetici olarak atandığını tebliğ eder. Ataması yapılan okul müdürüne gelecek iki yıl içerisinde kendi mesleki gelişimine yönelik, akademik dersler, mentörlük ya da danışmanlık gibi eğitimlere harcaması için bir fon ayrılır .