Yerel idarelerin işe alımlarda ve görevde yükselmelerde uyması gereken etik ilkeler Kamu Görevlileri Etik Kurulu tarafından hazırlanan Yerel Yönetimler Etik Rehberi'nde işe alımlarda ve görevde yükselmelerde nasıl hareket edilmesi gerektiğine ilişkin çok önemli bilgilere ve ilkelere yer verildiğini görüyoruz. Bizim gibi ülkelerde teoriden ziyade pratikte sıkıntılar olduğunu ifade etmek isteriz. Bu yazımızda işe alımlarda uyulması gereken ilkelerden bahsedeceğiz. Adama göre iş değil, işe göre adam istihdamına gidilmeli Kamu görevlileri, işe alım süreçlerinde, insan haysiyeti, hak ve özgürlüklerine aykırı veya kısıtlayıcı muamele ve fırsat eşitliğini engelleyici davranış ve uygulamalarda bulunmazlar. Personel seçimlerinde objektif ölçütlere uygunluğu sağlamak amacıyla KPSS, özel sınav ve mülakat süreçlerini de eklerler. 'Adama göre iş değil, işin gereklerine uygun personel' istihdam ederler. İşe alım süreçlerinde şeffaf ve mevzuata uygun işlem tesis edilmeli İdareler başvuruların değerlendirilmesinde gerek ve yeter şartları sağlayan ve önceden ilan edilen objektif kriterlere uygun başvurular için seçici kurul oluşturup tüm sürecin bu kurul tarafından yönetilmesini sağlarlar. Seçici kurulun çalışma usullerini ise aynı yönerge içinde şeffaflık ilkesi doğrultusunda önceden tanımlayıp ilan ederler. Sınavsız alınan personel daha sonra sınavla atanılan kadrolara geçirilmemeli İdareler, 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu'nun 59. maddesine göre (istisnai memurluk), işe alınan personelin daha sonra normalde sınavla alınan başka bir kadroya atanma işleminin etik ihlali olduğunu bilirler. Buna yönelik girişimleri engellemek için, şeffaf ve hesap verebilirlik ilkeleri çerçevesinde gerekli tedbirleri almaya özen gösterirler. Yine idareler, istisnai kadrolara yönelik işe alım ve atama ölçütlerinin şeffaflık ve hesap verebilirlik temel değerine uygun olarak belirlenmesi ve eksiksiz uygulanmasına özen gösterirler. Bu amaçla, yerel yönetim personel seçim kuralları ve seçim sonuçlarının kuruma ve halka açık ilanını gerçekleştirirler. Çalışanların mevzuattan doğan haklarına özen gösterilmeli İdareler, çalışanların tabi olduğu mevzuat hükümlerinden doğan haklarının zamanında ve eksiksiz olarak yerine getirilmesine özen gösterirler. Siyasi müdahalelerden uzak durulmalı İdareler, işe alım süreçlerini şeffaflık ilkeleri doğrultusunda, siyasi müdahaleleri ortadan kaldıracak şekilde kamuoyuna açık ilan yöntemiyle yapmaya azami ölçüde özen gösterirler. Ancak uygulamada idareler şeffaflık adına sınavlarda kamera kullanılmasına çok sıcak bakmazlar. Kişilere özel ilanlara çıkılmamalı İdareler, personel alımı için kurumun ilgili birimlerinden gerekçeli görüş alarak, ihtiyaç duyulan alanlarda gerçekleştirilen iş ve işlemlerle ilgili görevlere ilişkin iş ve görev tanımları yapmak suretiyle görev gerekleri envanteri oluştururlar. İşin gerektirdiği, görev, sorumluluk, aranan eğitim kriterleri ve personel aranan pozisyona yönelik yeterlik kriterlerini açıkça tarif ederler. İşe alım süreçlerini, görev gerekleri envanterini dikkate alarak yürütürler. Örneğin, işe alınacak veznedarların gözünün bozuk olmaması, hızlı düşünme kabiliyetinin olması, el-kol oryantasyonunun tam ve sağlıklı olması gerektiği gibi durumlar vb. Yine idareler, personel alımlarında özel şartlarda belirtilen kriterleri nesnel, ehliyet ve liyakat esasına göre hazırlarlar. Personel alımlarında ilanların özel şartlarında belirtilen ölçütlerin kişiye özel olarak belirlenmesi izlenimi vermekten kaçınılmasına özen gösterirler. Son zamanlarda sıklıkla kişilere özel ilana çıkıldığını görünce getirilen etik kuralların ne kadar hayati olduğu anlaşılacaktır. Sınav komisyonları yetkin olmalıdır İdareler, işe alım süreçlerinde kurulan personel alım komisyonu üyelerinin, işe alınacak personelin görev gerekleri olan yetkinlik ve teknik bilgiyi değerlendirecek birikime sahip kişiler arasından belirlenmesine özen gösterirler. Farklı kurumlardan da sınav komisyonuna uygun eğitim düzeyine sahip üye görevlendirerek uzmanlığı esas alırlar. Personel istihdamı konusunda tüm aşamaları, aday ve çalışanların kişisel bilgilerini koruyarak halka açık biçimde duyururlar. Merkezi sınavlara özen gösterilmeli İdareler, işe alımlarda tarafsızlık, ayrımcılık ve kayırmacılığa yol açan müdahaleleri önleyecek düzenlemelerin yapılması amacıyla mümkünse merkezi sınavlarla işe alım ve atamaların yapılmasına özen gösterirler. Etik ilkeler böyle olsa da mahalli idareler merkezi sınavdan ve yerleştirmeden olabildiğince kaçarlar. Görevden alma ve atamalarda norm kadro esas alınmalı İdareler, toplu işe alım ve işten çıkarmaların önlenmesi amacıyla norm kadro uygulamasına göre işe alım süreçlerinin yürütülmesine azami özen gösterirler. Mahalli idarelerde norm kadro uygulaması olmasına rağmen merkezi idarede maalesef istisnalar dışında norm kadro uygulaması yoktur. İlk defa işe alımlarda ve görevde yükselmelerde süreçler şeffaflaştırılmalı İdareler, görevde yükselme ve unvan değişikliklerinde kayırmacılığa yol açabilecek her türlü girişim ve uygulamalardan kaçınmak için gerekli tüm tedbirleri alarak süreçlerin kamuoyu ile şeffaf bir şekilde paylaşılmasına özen gösterirler. İnsan kaynakları yönetiminde geçerli mevzuatı hiçbir ayırım gözetmeden tüm personele uygularlar. İşe alım ve işten çıkarma kararlarında din, dil, ırk, cinsiyet, siyasi görüş, toplumsal statü gibi farklılıklar gözetmezler, ayırımcılık veya kayırmacılık yapmazlar. Kurum içi yükselme süreçlerinde önceliği -uygun nitelikli personel arasından- kurum içinden personele verirler. Böylece "marifet iltifata tabidir" kaidesince kurum içi gayreti teşvik ederler. Yönetici kadrolara atanacak personeli seçerken, kişisel ön yargılarla değil liyakat ve gelişim potansiyeline dikkat ederek karar verirler. Yerel yönetimlerin en hassas hizmet alanlarını oluşturan imar, planlama ve ruhsatlandırma alanlarında istihdam edilecek personel alımlarında ehliyet ve liyakati esas alarak, ölçülebilir objektif kriterleri mümkün olduğunca önceden belirler ve ilan ederler. Psikolojik tacizin önlenmesi için gerekli tedbirler alınmalı Yerel yönetimlerde psikolojik taciz ve yıldırma (mobbing) ve tacizin önlenmesi için gerekli politikaları geliştirirler ve uygulayanlara mevzuata uygun gerekli yasal işlemi tesis ederler. İdareler, astlarına karşı mobbing sayılabilecek davranışlarda bulunmayı önleyecek tedbirleri alırlar. İş tanımları ve prosedürlerini iş analizleri ile belirleyerek, astların da üstlerine karşı işi yavaşlatma, görevi savsaklama, işi yapmama vb. ters mobbing yapmalarını engellemek için gerekli önlemleri alırlar. Personel asli kadrolarının dışındaki yerlerde görevlendirilmemeli İdareler, işçi ve memur olarak istihdam edilen personelin asli kadrolarında çalıştırılmasına özen gösterirler. Personeli, kadrosuna uygun yerde ve konularda istihdam ederler. Haklı gerekçeli mecburiyet hali olmadıkça memur kadrosunda işçi, işçi kadrosunda memur çalıştırmazlar. Sayıştay raporları incelendiğinde asil müdürlerin başka birimlerde görevlendirilerek yerlerine işçi veya sözleşmeli personelin görevlendirilmesi sıradan hale geldiği görülmektedir.