PİSA 2022 sonuçları iyileşmeyi ve iyileştirmeye açık alanları göstermektedir
Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı (OECD) tarafından 2000 yılından itibaren düzenli olarak üç yılda bir yapılan Uluslararası Öğrenci Değerlendirme Programı (PISA)’nın 2022 yılında yürütülen araştırmasının sonuçları 2023 yılı Aralık ayında kamuoyu ile paylaşılmıştır. PISA’nın temel amacı, her ülkede 15 yaş aralığında ve zorunlu eğitimde bulunulan öğrencilerin eğitim ortamlarında -okul- öğrendikleri bilginin günlük yaşamda beceriye dönüşüm durumunu ölçmektir (MEB, 2023a). Bu doğrultuda, OECD Eğitim Direktörlüğüne bağlı olarak PISA Yönetim Kurulu tarafından araştırma süreci yönetilmiştir.
PISA araştırmasının içeriğine bakıldığında en temelde öğrencilerin okuma becerileri, fen bilimleri okuryazarlığı ve matematik okuryazarlığı üzerinden araştırma soruları hazırlanmaktadır. Ancak bunun yanı sıra araştırma içerisinde öğrenci motivasyonu, öğrenme biçimleri, aile konusundaki arka plan gibi konularda da sorular bulunup veriler toplanmaktadır (MEB, 2023a). Buna ilaveten üçer yıllık aralıklarla yürütülen PISA araştırmasına ülkemiz ilk kez 2003 yılında dahil olmuştur ve 2003 yılından itibaren düzenli olarak katılmaktadır. Ayrıca PISA araştırması her sınav içerisinde okuma, matematik ve fen becerileri üzerinden sorular oluştursa da her araştırma için bir alan ağırlıklı olarak belirlenmektedir. 2022 yılında yapılan PISA araştırması ağırlıklı olarak fen okuryazarlığı üzerinden değerlendirilmiştir.
Yıllara göre Türkiye’nin durumu nedir?
PISA araştırması sonuçlarına göre yıllar içerisinde Türkiye’nin durumuna bakıldığında genel olarak puanlarında artışın olduğu görülmektedir. Özellikle 2006 yılından sonra üç alanda da artış -2015 yılı hariç- gözlemlenmektedir. PISA araştırmasına 2022 yılında 81 ülkenin katılmasıyla bugüne kadar sağlanan en yüksek ülke katılımı olmuştur. Türkiye PISA 2022 sonuçlarına göre fen alanında 476, matematik alanın 453 ve okuma alanında 456 ortalama puana sahiptir. Bir önceki PISA araştırmasına -2018- bakıldığında fen alanında 8 puanlık artış, matematik alanına 1 puanlık düşük ve okuma alanında ise 10 puanlık bir düşüş gerçekleştiği görülmektedir. PISA 2022 araştırmasında özellikle fen alanında önemli bir iyileşme olduğu görülmektedir. 476 puan ile fen alanında şuana kadar alınmış en yüksek puana ulaşılmıştır. Buna ilaveten matematik alanında en yüksek puanın alındığı 2018 yılı ile 2022 yılının hemen hemen aynı olduğu; okuma alanında ise 2009 yılı gerisinde kalındığı görülmektedir.
Tablo 1. Yıllara göre Türkiye’nin PISA araştırmalarında fen, matematik ve okuma puanları
|
Fen |
Okuma |
Matematik |
|
|
2003 |
434 |
441 |
423 |
|
2006 |
424 |
447 |
424 |
|
2009 |
454 |
464 |
445 |
|
2012 |
463 |
475 |
448 |
|
2015 |
425 |
428 |
420 |
|
2018 |
468 |
466 |
454 |
|
2022 |
476 |
456 |
453 |
Kaynak: Muhtelif yıllarda MEB tarafından yayınlanan PISA sonuçlarına göre tarafımızca hazırlanmıştır.
Türkiye’nin PISA araştırmasında genel sıralaması Tablo 2’de verilmiştir. Buna göre Tablo 2’de yıllara göre PISA araştırmasına katılan ülkeler ve bu ülkeler arasında Türkiye’nin sıralamasının nerede olduğu verilmiştir. PISA 2022 araştırmasına 81 ülke katılmıştır. Türkiye bir önceki PISA araştırmasına göre üç alanda da sıralamasını artırmıştır. 2018 yılı PISA araştırmasında Türkiye matematik alanında 42. sırada iken 2022 yılında 39. sıraya; fen alanında 2018 yılında 39. sırada iken 2022 yılında 34. sıraya; okuma alanında ise 2018 yılında 40. sırada iken 2022 yılında 36. sıraya yükselmiştir. Burada önemli olan husus Türkiye’nin henüz istenilen seviyelerde olmamasına rağmen sıralamasını yükseltmesinin olumlu bir gelişme olmasıdır.
Tablo 2. Yıllara göre PISA araştırmasına katılan ülke ve Türkiye sıralaması sayıları
|
Matematik |
Fen |
Okuma |
||||
|
Katılan ülke |
Türkiye sıralaması |
Katılan ülke |
Türkiye sıralaması |
Katılan ülke |
Türkiye sıralaması |
|
|
2003 |
41 |
35 |
41 |
33 |
41 |
35 |
|
2006 |
57 |
43 |
57 |
43 |
57 |
37 |
|
2009 |
65 |
43 |
65 |
43 |
65 |
41 |
|
2012 |
65 |
44 |
65 |
43 |
65 |
41 |
|
2015 |
72 |
49 |
72 |
52 |
72 |
50 |
|
2018 |
79 |
42 |
79 |
39 |
79 |
40 |
|
2022 |
81 |
39 |
81 |
34 |
81 |
36 |
Kaynak: Muhtelif yıllarda MEB tarafından yayınlanan PISA sonuçlarına göre tarafımızca hazırlanmıştır.
Okul türlerine göre durum nasıldır?
Okul türlerine göre matematik, fen ve okuma alanlarındaki PISA 2018 ve 2022’ye göre puan dağılımları Tablo 3’te verilmiştir. Buna göre okul türlerine göre bakıldığında önemli ölçüde farklılaşmanın olduğu görülmektedir. Her üç alanda da en başarılı okul türü fen lisesidir. Okul türleri arasında farklılaşma artarak devam etmektedir. Bu farklılıkların azaltılması için önemli adımların atılması gerekmektedir. PISA 2018 ve 2022 araştırmalarına bakıldığında fen liselerinde matematik ve fen puanlarında artış, okuma puanında ise azalma görülürken Anadolu liseleri ile mesleki ve teknik anadolu liselerinde her üç alanda da azalmaların olduğu görülmektedir. Bu durum okul türlerindeki farklılıkları göstermekte ve okul türleri arasındaki makasın giderek açıldığına işaret etmektedir.
Tablo 3. Okul türlerine göre matematik, fen ve okuma alanlarının puanları (2018 ve 2022)
|
Matematik |
Okuma |
Fen |
||||
|
2018 |
2022 |
2018 |
2022 |
2018 |
2022 |
|
|
Fen lisesi |
594 |
598 |
583 |
554 |
585 |
600 |
|
Sosyal bilimleri lisesi |
490 |
518 |
517 |
530 |
513 |
549 |
|
Anadolu lisesi |
485 |
467 |
495 |
473 |
499 |
491 |
|
Anadolu imam hatip lisesi |
426 |
444 |
445 |
450 |
446 |
466 |
|
Anadolu güzel sanatlar lisesi |
393 |
403 |
421 |
419 |
412 |
440 |
|
Çok programlı anadolu lisesi |
376 |
400 |
393 |
413 |
403 |
426 |
|
Mesleki ve teknik anadolu lisesi |
409 |
395 |
422 |
400 |
424 |
420 |
Kaynak: Muhtelif yıllarda MEB tarafından yayınlanan PISA sonuçlarına göre tarafımızca hazırlanmıştır.
Alt ve üst düzeylere göre öğrenci başarıları ne durumdadır?
PISA araştırmasında öğrencilerin sahip olması beklenen bilgi ve becerilere göre düzey tanımlamaları yaparak kategorik ayrımlar yapılmıştır. Örneğin matematik dersi için 1c, 1b, 1a, 2, 3, 4, 5 ve 6 düzeyleri belirlenerek her düzeyin karşılık geldiği beceriler rapor içerisinde belirtilmiştir (MEB, 2023). Bu kategorik ayrım içerisinde 1. düzey ve altı öğrenciler düşük başarılı ve riskli olarak tanımlanırken 5 ve üstü düzeyler başarılı olarak nitelendirilmektedir. Buna göre Tablo 4’e bakıldığında öğrencilerin alt performans düzeyinde bulunan öğrenci sayısı PISA 2022’ye göre matematik alanında%39, okuma alanında%29, fen alanında ise%25’tir. Oransal olarak önemli bir grup alt performans düzeyinde bulunmaktadır ve bu oranın azaltılmasına yönelik çalışmalara ihtiyaç duyulmaktadır. Buna ilaveten üst performans düzeyinde Türkiye’de bulunan öğrenci oranlarına bakıldığında ise OECD ortalamasının altında kaldığı görülmektedir.
Tablo 4. Performans düzeylerine göre matematik, fen ve okuma alanlarında öğrencilerin oranları (%) (2022)
|
Alt performans düzeyinde olan öğrenciler (%) (2. düzeyin altında) |
Üst performans düzeyinde olan öğrenciler (%) (5. düzey ve üstü) |
||
|
Türkiye |
39 |
5 |
|
|
Matematik |
OECD ortalaması |
31 |
9 |
|
Türkiye |
29 |
2 |
|
|
Okuma |
OECD ortalaması |
26 |
7 |
|
Türkiye |
25 |
4 |
|
|
Fen |
OECD ortalaması |
24 |
7 |
Kaynak: (MEB, 2023b).
PISA 2018 ve 2022 araştırmalarında düzey 2 altı ve 5. düzey ve üstünde okuma, fen ve matematik alanlarında öğrencilerin oransal dağılımına bakıldığında 2. düzey altında okumada ve matematikte artış olduğu, fende ise sabit kalındığı görülmektedir. 5 ve üst düzeylerde ise okumada azalma olduğu, matematikte sabit kaldığı ve fende artış olduğu görülmektedir.
Tablo 5. Düzeylere göre Türkiye’de okuma, fen ve matematik alanlarında öğrencilerin oransal dağılımı (2018 ve 2022)
|
Okuma |
Matematik |
Fen |
||||
|
2018 |
2022 |
2018 |
2022 |
2018 |
2022 |
|
|
5. Düzey ve üstü |
3 |
2 |
5 |
5 |
2 |
4 |
|
2. Düzey altı |
26 |
29 |
37 |
39 |
25 |
25 |
Kaynak: Muhtelif yıllarda MEB tarafından yayınlanan PISA sonuçlarına göre tarafımızca hazırlanmıştır.
Sosyoekonomik durum başarıyı nasıl etkiliyor?
PISA sınavı uygulanırken öğrencilere sorulan bazı sorular ile PISA Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Durum (ESKD) indeksi üzerinden öğrencilerin sosyoekonomik düzeyi belirlenmektedir. Bu endeks, ebeveynin eğitim durumu, ebeveynin mesleki durumu ve öğrencinin evinde sahip olduğu imkanlar üzerinden ölçülmektedir (MEB, 2023). Buna göre bakıldığında sosyoekonomik düzeyin eğitim durumunu etkilediği görülmektedir. Üst sosyoekonomik çeyrekte bulunan öğrenciler ile alt sosyoekonomik çeyrekte bulunan öğrenciler arasında başarı farkı matematikte ortala 80 puan, fen alanında 70 puan, okuma alanında da 70 puana tekabül etmektedir.
Tablo 6. Sosyoekonomik çeyrekliklere göre öğrencilerin matematik, fen ve okuma alanlarında başarı puanları (2022)
|
Alt çeyrek |
2.çeyrek |
3.çeyrek |
Üst çeyrek |
|
|
Matematik |
420 |
438 |
453 |
502 |
|
Fen |
447 |
4362 |
475 |
520 |
|
Okuma |
428 |
443 |
457 |
497 |
Kaynak: (MEB, 2023b).
Bu anlamda araştırmada dezavantajlı ve avantajlı belirtilen öğrencilerin toplam ortalama puanlarına bakıldığında 2018’de dezavantajlı öğrenciler 428, avantajlı öğrenciler 502 puan alırken 2022’de bu puan avantajlı öğrencilerde 502 dezavantajlı öğrencilerde ise 420 olarak verilmiştir (MEB, 2023b).
Pandemi Türkiye’de başarıyı nasıl etkilemiştir?
OECD raporunda özellikle matematik alanında okulların üç aydan fazla kapalı kalındığı ülkelerinde daha az kapalı kalan ülkelere göre daha az başarılı olduğunu ifade etmiştir. Türkiye’den araştıramaya katılan öğrencilerin%61’i okulların üç aydan fazla kapalı kaldığını ifade etmiştir. Buna ilaveten öğrencilerin%32’si haftada en az bir kere okul ödevlerini anlamakta ve yine%32’si okul ödevlerinde kendilerine yardımcı olabilecek birilerini bulmakta güçlük çektiklerini ifade etmişlerdir (MEB, 2023). Öğrencilerin%61’i bir video iletişim programı ile canlı sanal dersler aracılığıyla günlük olarak desteklendiklerini ifade ederken; öğrencilerin%14’ü her gün okuldan birileri tarafından kendilerine nasıl hissettiklerinin sorulduğunu belirtmiştir. Bu oranlar ilk oran için OECD’de%51 ikinci oranda ise%13 olsa da öğrencilerin yaklaşık%40’ının canlı dersler aracılığıyla pandemi döneminde günlük olarak desteklenmediklerini ve ders çalışma konusunda yeterli refaha sahip olmadıklarını göstermektedir.
Sonuç
PISA 2022 araştırmasının sonuçlarına bakıldığında Türkiye’nin sıralama anlamında bir önceki sınava göre sıralamasını yükselttiği ve bazı alanlarda önemli gelişmeler yaşadığı görülmektedir. Örneğin fen okuryazarlığı açısından şimdiye kadar yaşanan en yüksek artış ve başarı yaşanmıştır. Okuma alanında ise küresel düzeyde bir düşüşün olduğu görülürken Türkiye’de matematik alanında devam eden yapısal durumlar görülmektedir. Dahası belirli iyileşmeler görülse de bazı alanlarda yapısal sorunların da devam ettiği görülmektedir. Türkiye’de hala okullar arası, düzeyler arası ve sosyoekonomik koşula göre önemli ölçüde farklılaşmaların olduğu görülmektedir. PISA araştırması sonuçlarına bakarak;
- Okullar arası farklılaşmanın azaltılması,
- Sosyoekonomik düzeye göre başarı farklılıklarına göre çalışmaların yapılması,
- Olası durumlara göre eğitimde dijitalleşme çalışmalarının altyapılarının iyileşmesi,
- Öğrencilerin özellikle matematik öğrenimine dair çalışmalara odaklanılması,
- Mesleki ve teknik liselerinin başarılarının artırılmasına yönelik telafi mekanizmalarına dair ihtiyaçlar bulunmaktadır.
Kaynakça
MEB. (2023a). PISA (Uluslararası öğrenci değerlendirme programı). Milli Eğitim Bakanlığı. https://odsgm.meb.gov.tr/www/pisa-uluslararasi-ogrenci-degerlendirme-programi/icerik/1008
MEB. (2023b). PISA 2022: Türkiye raporu. Milli Eğitim Bakanlığı.
