Aynı okulda 8 yılını dolduran öğretmenlere uygulanması planlanan zorunlu rotasyonun, eğitim sendikaları tarafından “sürgün” ve “kavimler göçü” kavramlarıyla değerlendirilerek, eleştirilmesi ve karşı çıkılmasını; konunun, okulun vizyon ve misyonu, okul iklimi ve okul kültürüne etkisinin değerlendirilmemesi konusundaki eleştirilerimizi daha önce yazmıştık (Damar, 2014)
Çalık (2011) okul iklimini, okul sistemi içerisindeki bireylerin tutumları, duyguları ve davranışlarıyla ilişkili faktörlerden meydana geldiğini; bir okulu diğerinden ayıran ve okulun her bir üyesinin davranışını etkileyen okul içi çevreyle ilgili nitelikler olarak tanımlamaktadır. Okul iklimi, öğrenciler, öğretmenler ve yöneticiler arasında etkileşimin biçimini belirleyen ve yazılı olmayan inançlar, değerler ve tutumları kapsar. Bir okulun iklimi, okulun kişiliği olarak düşünebilir. Yani birey için kişilik ne ise, örgüt için de iklim odur.
Okul iklimi, okuldaki insanların ortak algılarına dayalı olarak gelişen, okuldaki tüm insanları etkileyen, onların davranışlarından etkilenen ve görece sürekliliği olan bir özellik olarak nitelendirilmektedir. Okuldaki ilişkilerin kalitesi olarak tanımlanan okul iklimi kişilerarası, örgütsel ve öğretimsel boyutları içine alan çok boyutlu bir kavramdır (Çalış ve diğ. 2011).
Okul kültürü en basit anlamıyla okul topluluğunu bir araya getiren idealler, değerler, varsayımlar, inanışlar ve tutumların birleşimidir. Bu normlar okuldaki insanların tecrübelerini güçlü bir şekilde şekillendirir ve etkili bir okul müdürlüğü liderliğinde ortak bir vizyon haline gelir. Okul müdürlerinin kültürü şekillendirebilmeleri, etkili liderlik ve eğitim için önemli olan değer ve inanışlara model oluşturmaları yoluyla olur. Okul müdürleri kültürü zamanla şekillendirir, varolan gelenekleri, amaçları, törenleri dikkatlice düşündükten sonra okul başarısını sağlayan ortak ve iş birlikçi vizyonu yaratmak için işgörenler ve öğrencilerle birlikte çalışır (Arslan, H. Kuru, M. Satıcı, A (2005).
Okulların kültür açısından özel bir durumu vardır; aslında okullar başlı başına kültür üreten kurumlardır, okul hem kendi içinde bir kültür oluşturur, hem de varolan toplumsal kültürü kuşaktan kuşağa aktarır, yani okul sadece kültür üretmez, aynı zamanda kültür aktaran bir örgüttür. Yine okulları sahip oldukları kültürlerle birbirinden ayırabiliriz. Aynı zamanda okul, kendine özgü bir kültür oluşturarak öğrencilere istendik davranış değişikliğini kazandırmaya çalışır. Okulun bütün bu görevlerini yerine getirebilmesi için okul yöneticisinin etkili kültürel liderlik davranışları göstermesi gerekmektedir. Okullar başlı başına bir gelenek ve kurallar topluluğudur. Öğrenci ve öğretmenlerin okula gelmesinden ayrılmasına, öğrencinin okula kaydolmasından mezun olmasına kadar gelenek ve kurallara uygun birçok davranışlar istenir. Okulda çocuğa toplumsallaşması ve kendini gerçekleştirmesi için çeşitli davranış örnekleri ve imkânları verilir (Arslan, H. Kuru, M. Satıcı, A. 2005).
Okul kültürü, okulun felsefesini gösterir. Okul felsefesi devletin eğitim felsefesiyle tutarlı olmak zorundadır. Okul kültürünü benimsemeyen öğretmen ve yönetici, devletin eğitim felsefesine aykırı davranmaktadır. Devletin eğitim politikasının başarısı, öğretmenlerin ve yöneticilerin okulun misyonunu ve kültürünü kabullenmelerine bağlıdır (Çelik, 2002). Aynı zamanda okulun örgüt felsefesi, yönetici, öğretmen ve öğrencilerin bakış açısını yönlendirir ve huzurlu bir çalışma ortamı oluşturur (Taymaz, 2003).
Uzun yıllar aynı okullarda görev yapan okul yöneticileri ve öğretmenlerin, kendilerini yenileyememe, enformel ilişkiler geliştirme ve bu ilişkiler sonucu oluşan enformel örgütlerin amaçlarını, okulun vizyon ve misyonunun önüne geçirmeleri sonucu okul kültürünün olumsuz etkileneceği kuşku götürmez bir gerçektir.
Bürokratik kültürün yoğun olduğu örgütsel yapılarda kurallar ve standartlar doğrultusunda çalışanlar iş yaptıkları için pek fazla risk almayı sevmezler. Çalışanları tutum ve davranışları örgütsel normlar ve standartlarla sınırlandırılmıştır. Durağan kültürün hâkim olduğu örgütsel yapılarda geleneksel düzeyde her şey yapılır ve tekrarlanır. Çevresel gelişme, değişme ve yeniliklere örgüt kapalıdır (Güney, 2011:204).
Örgütsel kültür durağan değil, dinamiktir. Dinamikliğinde iç ve dış çevresel faktörlerin etkisi fazladır. Örgüt kültürünün değişmesinin çeşitli nedenleri vardır. Güney (2011) bu nedenleri şu şekilde sıralamıştır;
-Her örgüt canlı bir organizma gibidir. Yani örgütler doğar, büyür, olgunlaşır ve çöker. Bu süreçlere bağlı olarak örgütsel kültürün değişmesi de gereklidir.
-Kültürün oluşmasını sağlayan varsayımların zamanla değişmesi örgütsel kültürün de değişmesini gerekli kılmaktadır.
-Örgütün iç ve dış çevresinde meydana gelen krizlerin değişimi zorunlu hale getirmesi kaçınılmaz olabilir.
Örgütsel kültürün değişmesi kimi zaman yöneticiler ve çalışanlar tarafından hoş karşılanmayarak, engellenme yoluna da gidilebilir. Bu konuda Güney (2011);
-İşgörenlerin bilinmeyenden korkmaları,
-Mevcut pozisyonlarını korumak istemeleri,
-Çalışma tekniklerinin, süreç ve becerilerin değişmesi nedeniyle yeniden öğrenme korkusu gibi nedenleri saymaktadır.
Eğitim sistemimizin ve toplumumuzun dinamik yapısı ve yukarıda sayılan nedenler, okullarda oluşan okul iklimini ve okul kültürünü değişmeye zorlamaktadır. Bu değişim kimi zaman eğitim teknolojilerinin yenilenmesi, kimi zaman eğitim yöneticilerinin değişimi, kim zaman da öğretmenlerin yer değiştirmesi şeklinde olabilmektedir.
Şimdiden bir yargıda bulunmak doğru olmasa da, öğretmenlere rotasyonun, okul iklimini ve okul kültürünü ne yönde etkileyeceği uzun yıllar sonra ortaya çıkacaktır ancak bu uygulamanın, ne Bakanlık, ne de eğitim sendikaları tarafından, pedagojik, okul iklimi ve okul kültürü açısından değerlendirilmeyişi, eğitim sistemimizin taraflarının, eğitime yaklaşımını göstermesi açısından üzüntü verici olduğu kadar, geleceğimiz için düşündürücüdür de…
Kaynaklar
Arslan, H. Kuru, M. Satıcı, A (2005) Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi Güz 2005, Sayı 44, ss: 449-472
Çalık (2011) Güvenli Okulun Oluşturulmasında Okul İklimi: Kavramsal Bir Çözümleme Pegem Eğitim ve Öğretim Dergisi / 2011 Cilt: 1, Sayı: 4
Damar, A (2014) Öğretmene Rotasyon Tartışmaları.
Güney, S. (2011) Örgütsel Davranış. Nobel Yayınevi. İstanbul
Taymaz, H. (2003). Okul Yönetimi. Ankara: Pegem A.
